Vitaminlər

Vitaminlər. Vitamin nədir ?

Bədənimizə  lazım olan vitaminlər , dəri xəstəliklərinin aradan qaldırılmasından tutmuş maddələr mübadiləsinin tənzimlənməsinə, qan hüceyrələrinin istehsalından sümük inkişafına qədər bədənin fəaliyyətinin bir çox sahələrində rol oynayır. Bədəndəki maddələr mübadiləsi ilə vitaminlərin kifayət qədər istehsal olunmadığı hallarda, müvafiq həkim tərəfindən təyin olunan qidalar və ya əlavələr ilə bədənə vitamin daxil edilməlidir.
Vitaminlər bədənimizə çox faydalı olan, maddələr mübadiləsinin sağlam fəaliyyətini müxtəlif yollarla dəstəkləyən və yediyimiz bir çox qidada rast gəlinən üzvi birləşmələrdir. Vitaminlərin təsiri sağlam bir həyatın davamlılığında və bir çox xəstəliyin müalicəsində çox vacibdir. Vitaminlərin hansı funksiyaları yerinə yetirdiyini bilmək insana sağlam bir pəhriz hazırlamağa kömək edəcəkdir.

Bədənin sağlam fəaliyət göstərməsi üçün mütləq şəkildə lazım olan vitaminlər bütün orqan və sistemlərə təsir göstərir. Hər növ vitamin çatışmazlığı orqanizmə mənfi təsir göstərir. Keyfiyyətli bir həyat üçün lazım olan vitaminlər ;

• Gündəlik həyatımızı sağlam bir şəkildə davam etdirməyimizə baxmayaraq xəstəliklərə qarşı mübarizədə də təsirli olur. Xəstəliyin gedişində müxtəlif xoşagəlməz hadisələrə səbəb ola biləcək amillərin mübarizəsində rol oynayır.
• Hüceyrə membranı və DNT kimi struktur bölgələrdə meydana gələ biləcək hər hansı bir zərərdən qorunmaqda təsirli olur.
• Bədənə toxunulmazlıq verir. Mikrobların, virusların və bakterial xəstəliklərin qarşısını alır və xəstəliklərə qarşı qoruyucu bir qalxan rolunu oynayır.
• Xroniki xəstəlikləri olan və uzun müddət dərman istifadə etməli olan insanlar üçün dərmanların yan təsirlərinin minimuma endirilməsində; Dərmanların bədəndə yaratdığı zərərin qarşısını almaq və ya azaltmaq üçün təsirli olur.
• Həzm çətinliyi kimi maddələr mübadiləsinə mənfi təsir edən xəstəliklərin sağalmasında aktiv rol oynayır.
• Mədə, bağırsaq və mədəaltı vəzin sağlamlığı üçün vacibdir. Mədə və bağırsaqda qida maddələrinin sorulmasını dəstəkləyir.
• Sümükləri gücləndirir və oynaqların sağlamlığı üçün vacibdir. Xüsusilə müəyyən bir yaşdan sonra sümük rezorbsiyası problemini aradan qaldırmaq və ya azaltmaq üçün əvəzolunmazdır.

• Əzələlərdəki spazmları aradan qaldırmağa kömək edir.

• Qandakı yağ tərkibini tarazlayır və damarları gücləndirir. Tromblaşmanın qarşısını alır. Qanın laxtalanmasını tənzimləyir. Bu səbəbdən ürək-damar xəstəlikləri və xolesterol üçün faydalıdır.Yaraların tez sağalmasını təmin edir. Ağız, dil və diş əti yaraları üçün faydalıdır. Həmçinin dəri, dırnaq və saç sağlamlığı üçün də faydalıdır.
• İnsanların şəhər həyatında tez-tez qarşılaşdıqları stres, yuxusuzluq və bədəndəki yorğunluq kimi problemlərin aradan qaldırılmasına kömək edir və bədənin psixoloji tarazlığını təmin edir.
• Müxtəlif psixoloji xəstəliklərin, xüsusən depressiya, həyəcan, bipolar pozuntusu müalicələrinə əlavə olaraq istifadə olunur.
• Hamiləlikdən əvvəl, hamiləlik dövründə və sonrasında ana və körpə sağlamlığı üçün istifadə olunur. Lazımi miqdarda vitamin qəbulu; Hamiləliyin sağlam inkişafı, erkən doğumun qarşısını almaq və körpədə yarana biləcək inkişaf problemlərinin qarşısını almaq üçün vacibdir.

Yuxarıda göstərilən vitaminlərin təsirlərindən tam şəkildə faydalanmaq üçün hansı qidalarda hansı vitaminlər olduğu araşdırılmalıdır. Müntəzəm pəhriz etmək və tərkibində vitamin olan qidaları tükətmək lazımdır. Sağlam qidalananlar yalnız vitaminlərlə zəngin qidalar tükətdikləri üçün gündəlik pəhrizləri sayəsində kifayət qədər vitamin ala bilərlər. Yeməkdən lazımi miqdarda vitamin ala bilməyən insanlar lazımi vitaminləri əlavələr vasitəsilə qəbul etməlidirlər.

Vitamin Tərkibli Qidalar

Sağlam bir həyat üçün yüksək vitamin dəyəri olan qidaları istifadə etmək vacibdir. Vitaminlərlə zəngin qidalar bədənin müxtəlif xəstəliklərlə mübarizə aparmasına və toxunulmazlığı artırmasına kömək edən qidalardır. Gündəlik həyatımızda çiy və ya bişmiş halda istifadə etdiyimiz qidaların əksəriyyəti vitaminlərlə zəngindir. Hər bir qidanın tərkibində bədənimizin ehtiyac duydugu fərqli vitaminlər ola bilər. Vitamin çeşitliyi baxımından zəngin olan qidalar bunlardır :qırmızı ət; qaraciyər, dalaq, ürək, balıq, tuna balığı, kürü, dəniz yosunu, xərçəng kimi dəniz məhsulları; toyuq, hinduşka, ördək və qaz kimi quş ətləri; süd məhsulları, yumurta, kərə yağı kimi heyvan məhsulları.

Portağal, naringi, qreypfrut, limon kimi sitrus meyvələri; manqo, avokado, ananas, kivi kimi tropik meyvələr; xüsusən nar, böyürtkən, moruq, qarağat, çiyələk, albalı, gilas kimi meşə meyvələri
Cəfəri, rukola, cress, kahı, nanə, ispanaq kimi göyərtilər; Göy soğan, soğan, sarımsaq, brokoli, kələm, gül kələm kimi yaşıl yarpaqlı tərəvəzlər
Yulaf, buğda, düyü, bulğur, qarğıdalı kimi dənli bitkilər
Soya, lobya,  mərci, noxud kimi quru paxla bitkiləri
Günəbaxan toxumu, balqabaq toxumu, fındıq, fıstıq, qoz kimi sağlam yağ tərkibli qidalar
Zeytun yağı, avokado yağı, hindistan qozu, şi yağı, küncüt yağı, qara zirə yağı, qoz yağı, fındıq yağı kimi müxtəlif yağlar.

Vitamin növləri

Vitaminlər sağlam bir immunitetə sahib olmaq üçün orqanizmimizdə balanslı şəkildə möcvud olmalıdır. A, B1, B2, B3, B6, B12, C, D, E, K vitaminlərinin xüsusiyyətlərini və hansı qidaların tərkibində olduqlarını aşağıdakı siyahıdan öyrənə bilərsiniz.

1. Vitamin A

Maddələr mübadiləsinin sağlam bir şəkildə öz funksiyasını yerinə yetirməsi üçün A vitamini olan qidaları tükətmək  lazımdır. A vitamini xüsusilə inkişaf dövründə sümüklərinin möhkəmlənməsində rol oynayır. Göz sağlamlığı üçün vacibdir. Aşağıdakı cədvəldə A vitamini olan qidaları sizlər üçün sıraladıq.

A vitamini olan qidalar

Süd ,qreypfrut, pendir, portağal, yumurta, yerkökü, kərə yağı, balqabaq,qaraciyər, balıq, ispanaq, brokoli və s.

2. Vitamin B1 (Tiamin)

Zəiflik, əzələ yorğunluğu və iştahsızlıq kimi şikayətləri aradan qaldırmaq üçün qəbul olunan bir vitamindir. Bədənin ehtiyac duyduğu enerjini təmin edir. Hüceyrənin yaşlanmasını təxirə salır. “B qrup vitaminləri hansılardır?” sualına cavab vermək üçün B1 vitaminindən başlayaraq bütün B qrup vitaminlərini araşdırmaq lazımdır. Aşağıdakı cədvəldə B1 vitamini ilə zəngin qidalar tapa bilərsiniz.

B1 Vitamini olan Qidalar

Taxıllar : arpa, yulaf, kinoa, bulgur, qarğıdalı
Çərəzlər: qoz,fındıq,fıstıq və s.
Heyvan məhsulları: qaraciyər,böyrək və başqa iç orqanlar,ət,süd,yumurta.

3. Vitamin B2

Dəri xəstəlikləri üçün yaxşı bir vitamindir. Ağız, burun və göz ətrafındakı səpgiləri, qaşınma və qızartıları aradan qaldırmağa kömək edir. Aşağıdakı cədvəl hansı qidalarda B2 vitamini olduğu barədə bir fikir əldə etməyinizə kömək edəcəkdir.

Vitamin B2 olan qidalar

Bitki mənşəli məhsullar: ispanaq, kələm, brokkoli, sitrus meyvələri.
Heyvan məhsulları: süd və süd məhsulları,yumurta,balıq,qaraciyər və ət.
Taxıllar,paxlalılar: yulaf, düyü, qarğıdalı, arpa, lobya,noxud,mərci,badam,qoz və s.

4. Vitamin B3

Vitamin B3, regenerasiya prosesində iştirak edən bir vitamindir. Bəzən orqanizmə təsir edən hüceyrələrdə zədələnmiş strukturlar meydana gəlir. Vitamin B3 antioksidan funksiyası ilə bu zərərli elementlərlə mübarizə aparır.
Kifayət qədər protein qəbul etməyən və  yanlış pəhriz saxlayan insanlarda meydana gələn xəstəliklərin müalicəsində istifadə olunur. B3 vitamini ilə zəngin qidalar aşağıdakı cədvəldə verilmişdir.

Vitamin B3 olan qidalar

Paxlalılar: noxud,paxla,lobya,mərci və s.
Heyvan mənşəli məhsullar: qırmızı ət,toyuq,balıq,qaraciyər və s.
Taxıllar:bulqur,yulaf,darı,badam,günəbaxan tumu,qoz və s.

5. Vitamin B6

Vitamin B6, B1 vitamini kimi, enerji istehsalında da vacib bir vitamindir. Qırmızı qan hüceyrələrində (eritrositlərin) yarana biləcək problemlərin qarşısını almaqda təsirli olur. B6 vitamini olan qidaları aşağıdakı siyahıda tapa bilərsiniz.

Vitamin B6 olan qidalar

Paxlalılar və taxıllar: noxud,lobya,paxla,kəpəkli un,yulaf,bulqur.
Heyvan mənşəli məhsullar: qırmızı ət,böyrək,qaraciyər,dalaq və s.
Bitki mənşəli məhsullar: sarımsaq,brokkoli,qara kələm,turp,cəfəri,şüyüd və digər göyərtilər.

6. Vitamin B12

B12 heyvan zülalından alınan bir vitamindir. Aparılan araşdırmalara görə B12, Türk cəmiyyətindəki ən əskik vitaminlərdən biridir. Ana və körpə sağlamlığı üçün ən vacib vitaminlərdən biridir. Əzələlərdəki sərtlik və gərilməsi üçün faydalıdır. Vitamin B12 unutqanlıq problemi üçün də ən təsirli vitamindir. B12 vitamin mənbələri ən çox heyvan qidalarında, xüsusən də ətdədir.

Hansı qidalarda B12 vitamini var?

Toyuq, hiduşka, qaz, ördək əti. Xərçəng, balıq kürüsü, bütün növ balıq çeşidləri.

7. Vitamin C

C vitamini tərəvəz və  meyvələrdən asanlıqla qəbul oluna bilən bir vitamindir.
Ümumiyyətlə infeksiya səbəbiylə immunitet problemlərinin müalicəsində istifadə olunur. C vitamini əlavələri diş əti xəstəliklərinin müalicəsində də geniş tət biq edilir . Effektiv bir antioksidandır. Bədənə dəmir qəbulunu asanlaşdırdığı üçün qan xəstəliklərinin müalicəsində də güclü bir vitamin rolunu oynayır. “C vitamini hansı qidalarda mövcuddur?” Suala cavab tapa bilərsiniz.

 C vitamini tərkibli qidalar

Narıncı və qırmızı rəngli meyvə-tərəvəzlər, mandarin, portağal, şüyüd, ispanaq, çuğundur, kahı, pomidor, zoğal, albalı, brokoli və.s

8. Vitamin D

D vitamininin əsas mənbəyi günəş işığıdır. D vitamini balıq yağı xaricində heyvan və bitki mənşəli qidalarda tapılmır. Sümüklərin möhkəmlənməsi üçün vacib bir vitamin növüdür. Müəyyən  bir yaşdan sonra meydana gələn osteoporoz üçün əsas müalicə dərmanıdır. D vitamini çatışmazlığı piylənmə olan insanların sağlam bir şəkildə kilo verməsini çətinləşdirir. Tez-tez insulin qəbul edən xəstələrin D vitamini əlavələri qəbul etmələri tövsiyə olunur. D vitamini həm də hormonlara birbaşa təsir edən bir vitamindir.

9. Vitamin E

Yağ şəklində olan bu vitamin mədə xəstəliklərini aradan qaldırmaq üçün antioksidan olaraq bədənə əhəmiyyətli təsir göstərir. Cədvəldə verilən qidalarda kifayət qədər E vitamini var. Ölkəmizdə bu cür qidalar istehlak edildiyi üçün E vitamini çatışmazlığına nadir hallarda rast gəlinir.

E vitamini tərkibli qidalar

Meyvə yağları, zeytun, zeytu yağı, avokado, avokado yağı, roka, qoz və qoz yağı, cəfəri, fındıq və fındıq yağı, günəbaxan yağı, kərə yağı, turp və.s

10. K vitamini

Bu vitamin qanın qatlaşmasını təmin edir.K vitamini çatışmazlığında qan durulaşması problemi meydana gəlir. Bu səbəbdən K vitamini ürək-damar sağlamlığı üçün əhəmiyyətlidir. Bədənə kalsium qəbulunu asanlaşdırır. Yağda həll olan bir vitamin olmasına baxmayaraq, A, D, E vitaminləri kimi bədəndə uzun müddət qalmır. Uzun müddət dərman istifadə edən şəxslərdə K vitamini çatışmazlığı yarana bilər. Bu kimi hallarda vitamin əlavəsi istifadə etmək məsəhətlidir.

K vitamini olan qidalar

Dəniz məhsulları, yaşıl yarpaqlı tərəvəzlər, balıq növləri, ispanaq, brokoli, krevet və.s

Hansı vitamin çatışmazlığı əllərin əsməsinə səbəb olur?

Ümumiyyətlə əl titrəmələri də  sağlamlıq problemlərinə işarə ola bilər. Güclü əl titrəmələrini dayandırmaq çətin olduqda, insanların sağlam  həyat yaşaması da çətinləşir. Əl titrəmələrinə psixoloji problemləri olan insanlarda, ürək-damar sağlamlığı zəif olan yaşlı insanlarda, düzgün olmayan pəhriz rejimi və zərərli vərdişləri olan insanlarda digər insanlara nisbətən daha çox rast gəlinir. Müayinələr nəticəsində əl titrəmələrinin insanın sinir sistemindəki problemlərdən qaynaqlandığı müəyyən olunarsa, vitamin dəyərləri də həmçinin yoxlanılmalıdır. Bədəndə B12 vitamininin az olması əl titrəməsinə səbəb ola bilər. Sağlam bir fərddə titrəmənin qarşısını almaq üçün vitaminin dəyəri 200 ml ilə 800 ml arasında olmalıdır. B12 vitamini suda həll olunan bir vitamin olduğundan gündəlik qəbulun miqdarının düzgün təyin edilməsi vacibdir.

Suda həll olan vitaminlər

Vitaminlər həll olduqları maddələrə görə qruplaşdırılır. Suda həll olunan və yağda həll olunan vitaminlər olaraq ikiyə ayrılırlar.B1, B2, B3, B6, B12 və C vitamini kimi bütün B vitaminləri suda həll olunur. Bu vitaminlərin suda həll olunması vitaminlərin bədəndə kifayət qədər miqdarda yığılmasına mane ola bilər. Bu səbəbdən sağlam bir bədəndə lazım olan vitaminlərin dəyərlərinə diqqət yetirmək lazımdır və bu vitaminləri qidalardan və ya qidalardan əldə etmək mümkün deyilsə, təyin olunmuş əlavə vitamin dərmanları qəbul edərək balanslamaq lazımdır.

Suda həll olan vitaminlərin çoxunun həzmi asan olduğundan, həddindən artıq qəbul olunmasının zərər riski yoxdur. A, D, E, K vitaminləri, suda deyil, yağda həll olduqları üçün bədəndə həzmi daha çətindir. Lakin orqanizmdə bir hissəyə toplaşmağı asandır. Bu səbəblə bədəndə yığılmış A, D, E, K vitaminlərindən biri və ya bir neçəsi gündəlik ehtiyacdan artıq qəbul edilərsə, müxtəlif problemlər və zəhərlənmələrə yol aça bilər. Buna görə gündəlik vitamin dozalarını bilmək, buna uyğun qidalanmaq və həkim nəzarəti altında vitamin əlavələri qəbul etmək vacibdir.

Gündəlik Vitamin Tələbatı

Gündəlik qəbul edilən vitamin miqdarı, vitamin çatışmazlığı olan insanların ehtiyaclarına və vitaminlərin xüsusiyyətlərinə görə dəyişir. Müxtəlif araşdırmalar nəticəsində sağlam bir insanın gündəlik qəbul etməsi lazım olan vitamin miqdarı təyin olunmuşdur. Bu miqdar yetkin bir qadına, yetkin kişiyə və uşağa görə dəyişir. Misal üçün; Sağlam bir insanın qəbul etməsi lazım olan gündəlik K vitamini ehtiyacı, yetkin bir kişi üçün 80 mcg, uşaq üçün isə 15-30 mcg-a düşə bilər. Gündəlik qəbul ediləcək vitamin miqdarına əlavə olaraq bədəndə müəyyən nisbətdə olması lazım olan vitaminlərin miqdarı da müəyyən edilmişdir.

Məsələn, qan testi yoxlamalarında D vitamininin dəyəri 50 ilə 70 ng / ml arasında olmalıdır. Bu dəyər insanın sağlamlığından asılı olaraq dəyişə bilsə də, kiçik dəyişikliklər ciddi problem yaratmır. Ancaq testlərdə 10 ng / ml-dən aşağı göstəricilər varsa, bu artıq həmin vitaminin bədəndə kifayət miqdarda olmadığını göstərirr və bu, sağlam bir həyat üçün problem yaradır.Vitamin çatışmazlığından qaynaqlanan sağlamlıq problemi ilə qarşılaşmamaq üçün mütəmadi olaraq qidalanmaq və bədən üçün lazımlı vitaminlərin alınmasına diqqət yetirilməlidir. Bundan əlavə, vitamin çatışmazlığı səbəbindən yarana biləcək daha böyük problemlərin qarşısını almaq üçün mütəmadi olaraq qan analizləri vermək və çatışmazlıq aşkar edildiyi hallarda müalicə almaq üçün həkimə müraciət edilməlidir.